Fudbal

Fudbal (engl. football, od reči (engl. foot) — stopalo, i (engl. ball) — lopta) ili nogomet kolektivni je sport koji se igra između dve ekipe, sastavljene od po jedanaest igrača. Fudbal je trenutno najpopularniji sport na svetu. Igra se u preko 200 zemalja. Mogu ga igrati ljudi svih godišta i oba pola. Često se o fudbalu govori kao o „najvažnijoj sporednoj stvari na svetu“. Igra se fudbalskom loptom na pravougaonom igralištu s travnatom ili veštačkom podlogom. Golovi su smešteni jedan nasuprot drugom na kraju uže strane igrališta. Cilj igre je ubaciti loptu u protivnički gol bilo kojim delom tela osim rukom. Jedino golman može u ograničenom prostoru, takozvanom kaznenom prostoru, igrati rukom. Pobednik utakmice je ekipa koja na kraju utakmice postigne više golova (pogodaka).

Savremena fudbalska igra razvila se u Engleskoj posle stvaranja prvog fudbalskog saveza 1863. godine. Prva pravila datiraju iz iste godine, a sa manjim promenama održala su se i do danas. Najviše fudbalsko telo je FIFA (Fédération Internationale de Football Association). FIFA organizuje Svetsko prvenstvo u fudbalu, najprestižnije sportsko takmičenje uopšte.

Fudbal se igra po propisima koji se nazivaju pravila fudbalske igre. Svi igrači, 22 igrača, čine sve saglasno s pravilima igre da zadrže loptu u posedu svoje ekipe i da je sprovedu u protivnički gol. Ekipa koja postigne više pogodaka na kraju utakmice je pobednik, a ako obe ekipe imaju jednak broj postignutih pogodaka, ili nijedna ekipa ne postigne pogodak, utakmica je nerešena (remi).

Osnovno je pravilo da nijedan igrač osim golmana ne sme namerno da dodirne loptu dlanom ili bilo kojim delom ruke, osim ramenom. Međutim, igrači moraju izvesti aut upravo rukom, bolje rečeno sa obe ruke, jer izvođenje auta jednom rukom znači automatsku dodelu lopte protivničkoj ekipi. Iako se igrači najviše koriste nogom, dopušteno je igranje bilo kojim delom tela osim ruke.

Igrači pokušavaju da se približe protivničkom golu s loptom na razne načine: individualnom kontrolom poput driblinga, dodavanjem lopte saigraču ili udarcem prema golu što protivnički golman treba da odbrani. Protivnička ekipa nastoji da osvoji loptu presecanjem dodavanja ili uklizavanjem prema protivniku koji ima loptu. Uklizavanje je ograničeno; ako dođe do kontakta između igrača koji uklizava i onog koji ima loptu, dosuđuje se prekršaj, a lopta se daje ekipi čiji je igrač vodio loptu.

Fudbal je dinamična sportska igra. Lopta je u igri sve vreme osim kada sudija zaustavi igru zbog njenog izlaska izvan granica igrališta ili nekog prekšaja u terenu. Nakon zaustavljanja, igra se nastavlja prema pravilima.

U profesionalnim ligama, na utakmici je najčešći rezultat od najviše 3 gola. Na primer, u Premijer ligi u sezoni 2005/06, prosek golova po utakmici bio je 2,48[1].

Golovi se postižu iz igre i iz kaznenih udaraca. Kazneni udarci su penali ako je prekržaj načinjen u obeleženom kaznenom prostoru, udanjenom 16 m od gola. Prekršaji, van toga prostora, se sankcionišu sa slobodnim udarcima.

Fudbalska utakmica se ne može igrati bez golmana i kapitena. U pravilima fudbala, samo golman ima određenu ulogu. Svi ostali igrači mogu igrati na bilo kojem mestu na terenu. U modernom fudbalu, postoje, osim golmana, još tri osnovne pozicije:

napadači: čija je glavna uloga postizanje gola
vezni igrači: čija je uloga oduzimanje lopte protivniku, te dodavanje lopte svojim napadačima
bekovi: njihova je uloga sprečavanje protivničke ekipe da postigne gol.
Ove se pozicije dalje razrađuju. Ta se razrada najčešće ogleda u postavljanju igrača na određenu stranu, na primer: postoje centralni (srednji) bekovi, te levi i desni vezni igrači. Iako igrači igraju na unapred određenoj poziciji, oni mogu bez problema preći na neku drugu poziciju. Određivanje pozicije na kojoj će igrači igrati zove se fudbalska formacija. Formacija ujedno definiše i taktiku, a određuje je trener.
Igre koje su se temeljile na šutiranju lopte odigravale su se u mnogim zemljama tokom istorije. Najstarija igra o kojoj postoje dokumenti je cuju[2], koja se pominje tokom vojnih vežbi za vreme dinastije Čin u Kini (255.-206. pre nove ere). Ostale pradavne igre bile su kemari u Japanu i harpastum u Starom Rimu.

Pravila fudbalske igre su doneta sredinom 19. veka da bi konačno ujedinila sve vrste fudbala koje su se igrale po raznim školama širom Velike Britanije. Prva su pravila izmišljena u Kembridžu 1848, ali nisu bila usvojena. Tokom 50-ih godina 19. veka brojni klubovi u državama s engleskim kao maternjim jezikom igrali su fudbal koji se razlikovao od jednog do drugog mesta. Neki su klubovi donosili sopstvena pravila, a najpoznatija su bila „Šefildska fudbalska pravila“ iz 1867. Takođe, 1862, Džon Čarls Tring izneo je svoju vrstu pravila koja su imala uticaja u stvaranju prvih „fiksnih“ pravila[3].

Sva ova pravila su imala pozitivnu posledicu; stvaranje prvog fudbalskog saveza, dana 26. oktobra 1863.. Prvo okupljanje saveza bilo je u Freemason's Tavern u ulici Great Queen Street u Londonu[4].

U Freemason's Tavern, tokom pet susreta između oktobra i decembra, doneta su službena pravila koja su, s manjim izmenama, na snazi i danas. Na završnom sastanku, klub Blackheath povukao se iz saveza zbog izbacivanja dva pravila; prvo, u kojem je pisalo da je dopušteno igrati rukom bilo gde na terenu i drugo, u kojem je dozvoljeno udaranje po nogama.

Danas, pravila donosi IFAB (International Football Association Board). Ovo je telo osnovano 1886. posle sastanka u Mančesteru[5]. Na tom su sastanku su učestvovali, osim engleskog, i škotski, velški i irski fudbalski savez.

Najstarije fudbalsko takmičenje je engleski FA kup, prvi put održan 1872.[6] Engleska je takođe dom najstarije lige, osnovane 1888. od strane Aston Vile. Originalni sistem takmičenja okupljao je 12 ekipa iz srednje i severne Engleske.

FIFA je osnovana 1904. u Parizu, obećavši da će poštovati i pokušati da unapredi fudbalska pravila. Povećana popularnost fudbala na međunarodnom nivou dovela je da IFAB primi FIFA-u pod svoje okrilje 1913. godine. U današnje vreme, IFAB se sastoji od četiri člana iz FIFA-e, kao i od jednog predstavnika iz svakog od četiri britanska saveza.

Danas, fudbal svoj status najpopularnijeg sporta na svetu duguje jednostavnim pravilima i minimalnoj opremi. Fudbal se danas igra na profesionalnom nivou u više od dvesta zemalja sveta, a zanimljivo je napomenuti da je, prema FIFA-i, veći broj amatera nego profesionalaca. Također, FIFA je 2001. objavila da preko 250 miliona ljudi igra fudbal redovno za neki profesionalni ili amaterski klub.

U velikom delu sveta, fudbal zbog činjenice da je ekipni sport, zbližava ljude i poboljšava odnose između mesta, gradova, pa čak i država. Američka TV-stanica „ESPN“ tvrdi da je plasman Obale Slonovače na Svetskom prvenstvu 2006. prekinuo građanski rat u toj afričkoj zemlji. No, nasuprot tome, dobro je poznat slučaj „fudbalskog rata“ između Hondurasa i Salvadora[7], kao i nemili događaj na Maksimiru 1990, na utakmici između Dinama i Crvene zvezde.



Kada je u Engleskoj oko 1650. godine ukinuta zabrana igre loptom uvedene kraljevskim dekretom 1314. godine igra se brzo širila po školama.[8] Nekih određenih pravila nije bilo, osim što se nije smelo igrati rukama.

Igrači po školama su se podelili u dva tabora:

pristalice ragby running game (ragbija) gde se lopta mogla igrati rukom i
pristalice dribling game (fudbala) gde se isključivo igralo nogom
Godine 1855. u Šefildu i Kembridžu osnovani su prvi engleski fudbalski klubovi. Povećanjem broja klubova nastala je potreba za organizovanom igrom. Pristalice dribling game prihvatile su 1863. pravila koja je za ovu igru napravio M. Tring (1862) rektor škole u Uppinghamu i iste godine u Londonu osnovali prvi fudbalski savez Football Association koji je propisao 13 prvila za igru. Tek od te godine može se govoriti o fudbalskoj igri u današnjem smislu.

Prva pravila su propisivala:

Veličina igrališta je bila je utvrđena na 200 jardi h 100 jardi (182,88 m h 91,44 m) i razmak između stativa na na golu 7,96 jardi (7,28 m). Na golu nije postojala prečka.
Ekipa se sastojala od 11 igrača.
Svako igranje rukom i glavom bilo je zabranjeno, protivnik se mogao napadati samo ramenima i grudima.
Posle svakog pogotka ekipe su menjale strane.
Nešto kasnije dimenzije igrališta su smanjene na 140 h 70 jardi
Od tada pa do 1929. pravila su se usavršavala i proširivala novim odredbama.

Dopune pravila izvršena su ovim redom:

1864. je izvršena prva dopuna kojom su propisane fudbalske cipele.
1866. uvedeno je pravilo ofsajda. Ofsajd je bio kada igrač primi loptu na protivničkoj polovini, a ispred sebe nema najmanje tri igrača. Do te godine u ofsajdu je bio svaki igrač, koji je u momentu dodavanja bio ispred lopte što je uzeto iz ragbi pravila.
1867. uveden je konopac koji je spajao vrhove stativa, ispucavanje lopte ispred gola i zabrana postizanja gola direktno iz slobodnog udarca.
1870. uvedeno je igranje glavom,
1871. u ekipu je uveden golman, kojem je bilo dopušteno igranje rukom.
1873. uveden je korner. Korner se izvodio sa poprečne linije 15 metara levo ili desno udaljen od gola.
1874. za prekršaj pravila igre uvedeno je kažnjavanje slobodnim udarcem.
1875. određene su dimenzije gola širina 7,32 m i visina 2,44 m, sa obaveznim postavljanjem prečke.
1878. uvedena je pištaljka za sudiju za davanje znakova prilikom prekida igre.
1880. dimenzije igrališta su svedene na 110 h 53,33 jardi (100,58 h 51,48 m)
1881. određeno je vreme trajanje igre i prava i dužnosti sudije.
1884. uvedene su pomoćne sudije, ali su su se kretali nešto dalje od igrališta.
1889. određena je veličina i težina lopte.
1891. na predlog Iraca uveden je kazneni udarac – jedanaesterac, obeležen kazneni prostor, golmanov prostor i mreža na golu. Od te godine pomoćne sudije sude kao linijske sudije.
1897. uvedeno je trajanje igre od 90 minuta
1905. zabranjeno je golmanu istrčavanje sa gol linije pri izvođenju jedanaesterca.
1906. uveden je odmor u poluvremenu od 5 minuta.
1912. golmanu je zabranjeno igranje rukom van kaznenog prostora
1913. korner se izvodi sa ugla igrališta.
1924. uvedeno je pravilo da svi igrači prilikom izvođenja jedanaesterca moraju biti van kaznenog prostora udaljeni od lopte najmanje 9,15 m
1925. promenjeno je pravilo ofsajda i dopušteno da igrač u napadu na protivničkoj polovini igrališta, u momentu kada mu njegov saigrač dodaje loptu mora imati pred sobom najmanje dva igrača.
1929. za grešku pri izvođenju ubacivanja lopte u igru umesto slobodnog udarca dosuđuje se novo ubacivanje u korist druge ekipe.
Od tada pa do danas uvođene su neznatne izmene osnovnih pravila.