STANJE U SAD-U UOČI RATA
Teritorijalno proširenje Sjedinjenih Američkih Država počinje odmah posle sticanja nezavisnosti (1783). Povezano je sa naglim porastom stanovnistva, do kojeg je došlo prirodnim putem i useljavanjem velike mase kolonista iz Evrope i drugih krajeva svijeta.
Godine 1803. američka vlada je kupila od Napoleona Bonaparte ogromnu francusku koloniju Luzijanu za 60 miliona dolara. Tako su cijeli sliv Misisipija i velika prostranstva Srednjeg zapada dospjeli u posjed SAD-a do sredine tridesetih godina Amerikanci su ovladali čitavim Srednjim zapadom a kasnije i dalekim Zapadom. U ekonomskom pogledu, rezultati kolonizacije zapada bili su raznovrsni i veoma značajni. Ogromna prirodna bogatstva davala su neizmjerne količine svakovrsnih sirovina za mladu američku industriju. To su istovremeno bila i prostrana tržišta za produkte industrijske proizvodnje starih i novih američkih privrednih centara. Sve je to dovelo do burnog razvitka i napretka američke privrede u cjelini.
Industrijska revolucija u Americi praktično je završena tridesetih godina XIX vijeka.razvili su se mnogi krupni centri metalne, tekstilne, prehrambene, prerađivačke(kožne) i druge industrije(Bafalo, Čikago, Detroit, Kvivlend, Njujork, Ročester, Nju Orleans). Godine 1860.već je bilo izgrađeno oko 50 000km željezničkih pruga. Krajem tridesetih godina počela je i postepena mehanizacija poljoprivrede.
UZROCI RATA
Za razliku od industrijski razvijenih sjevernih država SAD-a sa slobodnim kapitalističkim odnosima, u južnim državama u prvoj polovini XIX vijeka još su postojali robovlasnički odnosi. Crnci su pali u ropstvo na jugu SAD-a još u kolonijalno doba. Sjeverne države SAD-a, za razliku od južnih, ukinule ropstvo.
Krajem XVIII vijeka na robovlasničkim plantažama juga proizvodnja duvana i indiga donosila je sve manju dobit. Zato je izgledalo da će ropstvo iščeznuti samo po sebi. Ali, baš tad u punom zamahu industrijske revolucije u Engleskoj pojavila se velika potražnja za pamukom. Plantažeri su se ubrzo preorjentisali na ovu granu proizvodnje, za koju je južnjačko podneblje bilo veoma povoljno. Jug je od toga imao veliku korist, a ropstvo je postalo veoma unosno, i umjesto da iščezne žilavo će se održavati još pola vijeka. Ove promjene u privrednom životu izazvale su odmah odgovarajuće posljedice u političkom životu SAD-a.. Obogaćeni i ekonomski ojačani, plantažeri-robovlasnici su nastojali da još više prošire i učvrste svoj dotadašnji politički uticaj. Političari sa sjevera su sa negodovanjem gledali na takva nastojanja robovlasnika, jer su robovlasnički odnosi bili nespojivi sa slobodnim, kapitalističkim odnosima u sjevernim državama.
Južnjački robovlasnici su željeli da se u što većem broju novih država uspostavi ropstvo i te države zatim učlane u SAD kao robovlasničke države.time su namjeravali da steknu prevagu u Senatu, budući da je svaka država u ovaj zakonodavni dom slala po dva predstavnika. Upravo ovu njihovu namjeru sjevernjaci su su nastojali da spriječe, pa se 1818/19. između Sjevera i Juga izrodio žestok politički sukob, kome je povod bio zahtjev za prijem robovlasničke države Misuri u uniju. Tad je američki Kongres odlučio da se ubuduće pored jedne robovlasničke države u uniju uvijrk primi i jedna slobodna država i da se ropstvo može širiti samo južno od 30ْ i 30` sjeverne geografske širine. Tako je rascjep unije bio odgođen.
Do ponovnog sukoba doslo je 1848. kad su neke nove države na Dalekom zapadu, a među njima i Kalifornija,zatražile prijem u uniju. I ovom prilikom je izbjegnut otvoren sukob i rascjep unije jer je Kongres odlučio da se Kalifornija primi u uniju kao slobodna država i da se donese zakon koji bi na cijeloj teritoriji SAD južnjacima omogućio da odbjegle robove gone, hvataju i vraćaju gospodarima. Sjever je ovom prilikom napravio veliki ustupak Južnjacima samo u cijlu očuvanja SAD. Ovo je bio poslednji pokušaj da se radi izbjegavanja građanskog rata i očuvanja jedinstva unije spase ono sto je postalo neodrživo:postojanje ropstva u jednoj od najnaprednijih kapitalističkih država u tadašnjem svijetu-SAD.
IZBIJANJE RATA
Dok je raspoloženje protiv ropstva na Sjeveru postajalo sve snažnije, na Jugu su ga sve odlučnije branili. Ovu svoju odlučnost Južnjaci su ispoljili već 1845, kada su pokušali da do tada nenaseljavane Kanzas i Nebrasku, na Srednjem zapadu, silom uvedu u ropstvo. Tada su u Kanzasu izbili krvavi obračuni između pristalica ropstva i njihovih protivnika. Odnosi između kapitalističkih-sjevernih i robovlasničkih-južnih država nastavili su da se pogoršavaju. U takvim prilikama je nad predsjedničkim izborima 1860. pobjedio Abraham Linkoln,predstavnik republikanske partije i odlučan protivnik ropstva, što južnjaci nisu htjeli da prihvate. Zato je cjepanje unije postalo neizbježno. Izdvajanje iz SAD prva je proglasila Južna Karolina 20. decembra1860. Tokom januara i februara 1861.godine na isti način je postupilo i još 10 južnih država. Otcjepljene države obrazovale su Konfederaciju južnih američkih država . Sukob njenih trupa sa i trupa vijernih uniji 12.aprila 1861.počeo je građanski rat.
TOK RATA
U građanski rat Sjever i Jug su ušli sa nejednakim snagama. Sjeverne države su imale 22 miliona stanovnika, a južne 10,od kojih četiri miliona crnih robova. Sjever je imao nadmoćniju industrijsku proizvodnju i željeznički i pomorski saobraćaj. Smatra se da je više od 2 miliona vojnika sa Sjevera i više od milion sa Juga učestvovalo u ratu. U doba izbijanja rata na Sjeveru je postojalo uvjerenje da se Jug može pobjediti za nekoliko nedjelja. Ali u vojnim sukobljavanjima do kraja 1861. i tokom 1862.godine vojne snage južnih država nanjele su nekoliko težih poraza vojsci Sjevera. Osim toga, vladu Konfederacije južnih američkih država priznale su Engleska i Francuska. Čak je izgledalo da ce Engleska vojno intervenisati na strani Juga,jer joj je rat donio velike teškoće u snadbjevanju pamukom, ali je to sprječeno energičnom akcijom engleskih radnika, uglavnom opredjeljenih za Sjever.
U takvim okolnostima Linkoln je odlučio da sve snage unije angažuje u borbi sa odcjepljenim Jugom. To je postigao preduzimanjem dviju krupnih socijalno-političkih mjera. Prvu mjeru donijetu 1862, predstavljao ja Akt o homstedima,po kojem je svaki otac porodice koji je učestvovao u ratu sticao pravo da od države dobije posjed od 60 hektara zemlje, pod uslovom da ga sam obrađuje. Stari san mnogih Amerikanaca o zemlji mogao je da se ostvari. Drugom mjerom, obljavljenom 1863.svi crnci na teritotiji SAD dobili su slobodu. Svako zaposjedanje južnjačke teritorije koje ostvare trupe unije, istovremeno je značilo oslobađanje crnaca na toj teritoriji. Ovaj Linkolnov akt oduševljeno je primio čitav svijet.
Poslije toga, Linkoln je zaključio da bi što prije trebalo poraziti vojsku Konfederacije na Zapadnom frontu i presjeći njenu teritoriju na dva dijela. Komandant oružanih snaga Sjevera general Grant odmah je sve snage usmjerio na osvajanje tri saobraćajna čvora, prelaza na Misisipiju, preko kojih je održavana veza između istočnih i zapadnih djelova Konfederacije. Lako je ovladao Nju Orleansom i Memfisom, ali se oko Viksburga razvila krvava šestonedeljna bitka u kojoj su obe strane imale na hiljade žrtava. Najzad ,jula 1863.Viksburg je pao u ruke grasntovih trupa. Konfederacija je bila presječena na dva dijela:njeni istočni djelovi su bili odvojeni od žitorodnih predjela da zapadu.
Poslije zauzimanja Viksburga Grant je nastavio ofanzivu na Zapadnom frontu. Zajedno sa trupama generala Šermana tokom 1864. i početkom 1865.porazio je u više bitaka izmorene i oslabljene trupe Juga. Kad je Šermanova vojska decembra 1864. godine uspješno završila ratni pohod od sjeverozapada na jugoistok i zauzela luku Čarlson na Atlantiku, bilo je jasno da se građanski rat bliži kraju. U toku zime 1865.Šermanova armija se uputila prema sjeveru , kroz Južnu i Sjevernu Karolinu. Cilj ovog pohoda je bio da se odsječe odstupnica vojsci Konfederacije, koju je Grant potiskivao sa sjevera. Suočena sa neminovnošću poraza, početkom aprila 1865. vojska Konfederacije je obustavila borbe i predala se oružanim snagama Sjevera. Tako je Jug kapitulirao nakon četverogodišnjeg rata sa Sjeverom. Građanski rat u SAD bio je završen.
Linkoln koji je po drugi put pobjedio na izborima(1864), želio je da obnovi državno jedinstvo ne ponižavajući poražene južnjake. Ali to na Jugu mnogi nisu shvatili i cjenili, a posebno oni koji nisu htjeli da se pomire sa ukidanjem ropstva. Jedan od takvih južnjačkih zanesenjaka glumac But, ubio je predsjednika Linkolna 14.aprila 1865.godine.
ZNAČAJ RATA
Građanski rat 1861-1865. imao je velike posljedice na dalji razvoj SAD. Ogromna prostranstva od Atlantika do Pacifika i od Meksičkog zaliva do Kanade postala su potpuno slobodna za naseljavanje i eksploataciju. Razvitak kapitalističke privrede na cijeloj teritoriji SAD pobjedom Sjevera dobio je veliki zamah, koji će se postepeno širiti i na poražene juđžne države. Crnci će iako pravno slobodni, još dugo imati podređenu ulogu u društvenom i privrednom životu SAD.
Najznačajniji rezultati:
a) Ukinuto ropstvo na Jugu
b) Osujećena secesija, očuvano jedinstvo države
c) Zavedena vojna diktatura na Jugu zbog toga što je koristeći federativno uređenje Jug donosio zakone po kojima su osporavana prava crnačkom stanovništvu(1867-1876)
Nema komentara:
Objavi komentar