Pojam speleoloških objekata vezan je za starogrčku riječ spelaion koja označava prirodnu podzemnu šupljinu. Speleološkim objektom, dakle u širem smislu, smatramo sve prirodne podzemne šupljine. Međutim, kako su speleološki objekti dominantno vezani za područje krša i nastaju kao posljedica procesa okršavanja, u užem ih smislu smatramo kao podzemne šupljine u kršu (engl. karst caves ili common caves). Prema Međunarodnoj speleološkoj uniji, speleološkim objektom smatramo prirodnu podzemnu šupljinu u kršu, dubine ili dužine minimalno 5 metara, u koju može ući čovjek.
Kako su speleološki objekti dio krškog reljefa proces njihova nastanka (speleogeneza) je sastavni dio nastanka i razvoja krša (okršavanja). Da bi došlo do procesa okršavanja, a pritom i speleogeneze, potrebno je nekoliko temeljnih uvjeta. Prvo, okršavanje se odvija na lako topivim stijenama od kojih na površini Zemlje prevladavaju karbonati (vapnenci i dolomiti). Drugo, zbog tektonskih pokreta ove stijene pucaju te su ispresijecane trodimenzionalnom mrežom pukotina (tektonskih i međuslojnih) koje čine tzv. sekundarnu poroznost. Ovaj sustav pukotina usmjerava specifično korozivno djelovanje vode, temeljnog geomorfološkog procesa u okviru okršavanja. Treći je uvjet voda (obogaćena CO2 iz atmosfere i tla), koja otapa (disolucija) ispucale, vodotopive stijene na površini i u podzemlju oblikujući pri tom površinske i podzemne krške oblike.
Voda je dakle temeljni geomorfološki agens u nastanku speleoloških objekata, a pojavljuje se u njima ovisno o fazi njihova nastanka, klimi, režimu otjecanja, hidrogeološkoj funkciji te o mnogim drugim čimbenicima. U ovom članku ćemo sagledati načine pojave vode u speleološkim objektima, temeljna obilježja geomorfološkog djelovanja vode te mogućnosti korištenja vode iz speleoloških objekata.
Radi pojmovnog razjašnjenja ovdje je važno napomenuti da se speleološki objekti ovisno o nagibu glavnog kanala dijele na jame, špilje i kombinirane objekte, a svrstavamo ih u sljedeće morfološke tipove: jednostavne, razgranate, etažne, koljenaste i sustave.
Nema komentara:
Objavi komentar